تبیین نقش شهرنشینی بر توسعۀ فرهنگ سیاسی در ایران

شهرها کانون اصلی رویدادها، کنش‌ها، واکنش‌ها و انواع تعاملات و مناسبات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و کالبدی‌اند و از سوی دیگر به عنوان یک پدیدۀ مدرن معرف جایگاه و نقش ملت‌ها در روند توسعۀ تعاملات و مناسبات مذکور محسوب می‌شوند؛ بدین معنی که شکل‌گیری شهر و توسعۀ شهرنشینی ضمن اینکه متأثر از نتایج تصمیم‌گیری‌های عمدتاً سیاسی است، خود نیز پیامدهای فوق‌العاده‌ای در فرهنگ سیاسی و سیاست ملی، منطقه‌ای و حتی جهانی دارد. لذا هدف این پژوهش بررسی و تبیین نقش رشد شهر و شهرنشینی در توسعۀ فرهنگ سیاسی است. در این راستا برای استخراج مؤلفه، شاخص و متغیرهای شهرنشینی و فرهنگ سیاسی و همچنین سنجش ارتباط و آثار مستقیم و غیرمستقیم آنها از روش‌شناسی آمیخته بهره گرفته شده است. فرایند کلی پژوهش نیز به دو بخش تدوین و ترسیم مدل تأثیر شهرنشینی بر توسعۀ فرهنگ سیاسی و سنجش و آزمون میزان تأثیرگذاری شهرنشینی بر توسعۀ فرهنگ سیاسی تقسیم می‌گردد. در گام اول پژوهش، برای ترسیم اولیۀ مدل از روش دلفی سیاستی و در گام دوم نیز از پرسش‌نامه بهره گرفته شده است. به منظور سنجش روابط بین مؤلفه‌های پژوهش از آزمون ناپارمتریک اسپیرمن و برای برآورد آثار مستقیم و غیرمستقیم مؤلفه‌ها بر توسعۀ سیاسی از روش تحلیل مسیر استفاده شده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که شهرنشینی و فرایند آن یکی از مؤلفه‌های زیربنایی توسعۀ فرهنگ سیاسی به‌طور اخص و توسعۀ سیاسی به‌طور اعم است. همچنین مؤلفه‌های مشارکت سیاسی، آگاهی سیاسی، آزادی بیان و اندیشه و دموکراسی، نهاد‌سازی و تضعیف بنیان‌های عشیره‌ای، قومی و جنسیتی هر یک تأثیر مستقیم و غیرمستقیم بر توسعۀ فرهنگ سیاسی داشته‌اند. نیز متغیرهای بسیج اجتماعی و شکل‌گیری فضاهای عمومی و مجازی تأثیر غیرمستقیم بر توسعۀ فرهنگ سیاسی داشته‌اند. از بین متغیرهای شهرنشینی، تضعیف بنیان‌های قومی و عشیره‌ای با میزان ارتباط کل ۸۵۳/۱ بیشترین و بسیج اجتماعی با ۶۵۴/۰ کمترین تأثیر را بر توسعۀ فرهنگ سیاسی داشته است. از سوی دیگر، متغیر آزادی بیان و اندیشه به عنوان یکی از متغیرهای مؤلفه‌های توسعۀ فرهنگ سیاسی، با ۱۳۹/۱ بیشترین و دموکراسی با ۸۷۹/۰ کمترین تأثیر را بر توسعۀ فرهنگ سیاسی داشته است.